NGÔ ĐỒNG CÙ LAO CHÀM
Cây Ngô đồng ở Cù Lao Chàm, nhìn qua rất giống cây Ngô đồng ở Huế, thân có vỏ màu xám, nứt dọc; cây vừa có lá nguyên, vừa có lá xẻ thuỳ chân vịt; lá vàng rụng hết trước khi cây ra hoa và nở đồng loạt trên cành; quả hình lá phát tán khắp nơi theo gió khi chín; vỏ cây cho sợi đan võng và các hàng mỹ nghệ. Về mặt Phân loại học thực vật, hai loài cây này cùng thuộc họ Trôm (Sterculiaceae). Nhưng quan sát kỹ cây Ngô đồng Cù Lao Chàm khác Ngô đồng Huế ở các đặc điểm : hoa cây Ngô đồng ở Huế (tên khoa học Firmiana simplex W. Wight) có màu vàng nhạt hay tím hồng, còn hoa cây Ngô đồng Cù Lao Chàm (tên khoa học Firmiana colorata R. Br.) màu đỏ – da cam . Cấu tạo hoa của hai loài cũng khác nhau: hoa của Ngô đồng Cù Lao chàm có đài hình ống, nhiều lông , trên đỉnh có 5 răng nhỏ, còn đài hoa của Ngô đồng Huế nhẵn, xẻ sâu .Qủa của Ngô đồng Cù Lao Chàm chỉ mang 1-2 hạt, còn quả của Ngô đồng Huế mang 2-4 hạt.
Hình ảnh: Cây Ngô đồng di sản. Tác giả: Trọng Trung
Ở Cù Lao Chàm, Ngô đồng đỏ mọc rải rác khắp đảo từ độ cao 50m đến gần 500m, tập trung trên sườn núi phía tây, từ dốc xóm Mới đến bãi Cụt với chiều dài khoảng 1km. Ở đây, Ngô đồng mọc thành từng dải cây gỗ, gần như thuần loại hoặc mọc xen lẫn với Thanh thất, Tim lang, Trôm bài cành và một số loài Đa chịu hạn. Ngô đồng đỏ mọc ở độ dốc từ 10 – 30o và phân bố ở sườn phía tây nhiều hơn sườn phía đông. Cây Ngô đồng đỏ ưa đất phát triển trên đá granít có đá lộ đầu lớn.Ở đây, gió bão nhiều, đất khô, tầng mỏng nên cây chỉ cao khoảng 5-10m; thân cây to,đường kính trung bình: 60 – 80cm, phân cành sớm, gốc thân vặn vẹo, xù xì, giống như thân các cây đại cổ thụ được trồng ở đình chùa. Giống cây này được ví như nữ hoàng của các loài cây bởi vẻ rực rỡ mỗi khi hè về, là cây di sản của khu dự trữ sinh quyển thế giới được UNESCO công nhận.
Trong đời sống của cư dân miền biển đảo, ngô đồng đỏ là loài cây báo hiệu sự chuyển mùa trong năm bởi vòng đời sinh trưởng của mình. Đầu mùa hạ,vào khoảng tháng 4, lá cây bắt đầu ngả màu vàng, tháng 5, lá vàng bắt đầu rụng đến hết tháng 6, tháng 7,8 cây trổ hoa đẹp trên cành đã trút hết lá. Nhìn lên sườn núi lúc này, ta thấy từng vệt màu đỏ tươi rực rỡ, chính là hoa Ngô đồng nở rộ, toàn cây như được bao phủ bởi hoa.Tháng 9 cây ra lá non và kết quả vào tháng 10 khi mùa khô kết thúc. Mùa mưa đến, quả Ngô đồng chín đều và phát tán khắp nơi, hạt tiếp đất có độ ẩm cao sẽ nảy mầm thành cây con./.
Có rất nhiều sản phẩm ẩm thực, lưu niệm và mỹ phẩm được sản xuất từ nguyên liệu của cây ngô đồng đỏ Cù lao Chàm như: võng, túi xách, giỏ treo, xích đu, các vật trang trí như bọc ốc, lưới ốc, tranh ngô đồng; kem dưỡng da và kem dưỡng môi; các sản phẩm bánh ngọt: bánh cookie ngô đồng, bánh đậu xanh ngô đồng, hạt ngô đồng rang, dầu ăn ngô đồng. Trong đó, đặc trưng và phổ biến nhất là sản phẩm võng ngô đồng. Hiện nay, nghề đan võng ngô đồng trở thành một nghề truyền thống được duy trì bởi những nghệ nhân lớn tuổi.
Trong mùa lễ hội Festival- Mùa Ngô đồng đỏ năm 2023 diễn ra từ ngày 18-25/7/2023 sẽ có nhiều hoạt động văn hóa, thể dục thể thao mang nét đặc trưng của người dân xứ đảo, du khách có thể tham quan và trải nghiệm. Trong đó đặc trưng là hoạt động trình diễn đan võng Ngô đồng và trưng bày các sản phẩm làm từ ngô đồng; triển lãm tranh Ngô đồng và tham quan thưởng ngoạn “Vườn hoa Ngô Đồng”.
Thúy Trang
